Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego na zaproszenie Europejskiej Sieci Obserwacyjnej ESPON oraz Sieci METREX uczestniczyło w warsztatach poświęconych zagadnieniu definicji i metodologii wyznaczających granice obszarów funkcjonalnych w Europie. Przykłady z Pomorza Zachodniego dotyczyły Koszalińsko-Kołobrzesko-Białogardzkiego Obszaru Funkcjonalnego, Centralnej Strefy Funkcjonalnej, Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego oraz Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina.

Celem warsztatów było zbadanie różnych interpretacji pojęcia funkcjonalności w obszarach metropolitalnych i przygranicznych, zastosowanych metodologii określania parametrów i granic funkcjonalności, a także przykładów zarówno praktyki zarządzania metropolitalnego, jak i współpracy transgranicznej (https://www.espon.eu/functional-areas#). Warsztaty zaprezentowały zarówno naukową, jak i praktyczną perspektywę definiowania funkcji metropolitalnej i transgranicznej w celu sformułowania rekomendacji w kolejnym okresie programowania po 2020 r. Jednym z celów spotkania było pogodzenie różnych interpretacji pojęcia funkcjonalności: miasta de facto i de jure, szczególnie w kontekście projektu rozporządzenia Komisji Europejskiej wprowadzającego pojęcie „obszaru funkcjonalnego” w nowej generacji programów po 2020 r.

Warsztaty zostały podzielone na trzy części. Pierwsza dotyczyła podejścia naukowego i prezentowała zagadnienie funkcjonalności w świetle badań teoretycznych i uniwersyteckich. W tej części zaprezentowano dwie analizy wykonane przez ekspertów ESPONu. Pierwsza dotyczyła analizy powiązań przestrzennych ze strategicznym planowaniem w obszarach metropolitalnych (https://www.espon.eu/metropolitan-areas). Na podstawie badań przeprowadzonych w 11 europejskich miastach określono delimitację i kategoryzację obszarów metropolitalnych, kluczowe trendy społeczno-ekonomiczne i dynamiki przestrzenne oraz metody zarządzania i praktykę planowania przestrzennego. Na tej podstawie sformułowano wezwanie do silniejszego włączenia zarządzania metropolitalnego do obecnych ram politycznych UE i krajowych, potrzebę zdefiniowania obszarów metropolitalnych jako klastrów obszarów administracyjnych i funkcjonalnych, w przypadku których potrzebne jest lepsze zrozumienie metod planowania przestrzennego i zarządzania, a także zwiększenie roli programowania UE w promowaniu skutecznych polityk na rzecz trwałego i sprzyjającego włączenia społecznego w rozwoju metropolitalnym.

Kolejna prezentacja w tej części warsztatów przedstawiała rezultaty analizy 579 przykładów transgranicznych usług publicznych w Europie (https://www.espon.eu/cps-brief). Analizując wzorce terytorialne transgranicznych usług publicznych przegląd ten dał odpowiedź na pytanie, wzdłuż których granic europejskich funkcjonuje najwięcej usług transgranicznych (kraje sąsiadujące z Luksemburgiem) oraz jakie są możliwości rozwoju i przyszłe potrzeby usług publicznych w kontekście zmniejszenia negatywnych skutków granicznych, zapewnienia lepszych połączeń, podnoszenia świadomości na temat potencjału transgranicznego i wspierania transgranicznego przepływu osób.

W części poświęconej praktyce zarządzania w przygranicznych i metropolitalnych obszarach funkcjonalnych zaprezentowano działania zarządcze i analityczne zmierzające do zapewniania lepszej spójności terytorialnej oraz przyciągnięcia zainteresowania krajowych decydentów, publicznych i prywatnych operatorów usług użyteczności publicznej, a także organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Przedstawiono przykłady Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w Brnie i w Pradze, w tym podejmowane tam działania mające na celu integrację i prowadzenie dialogu z lokalnymi decydentami, ustanowienie wspólnych narzędzi zarządzania i koordynacji inwestycji oraz zapobieżenie negatywnym skutkom rozlewania się miast i suburbanizacji. Podkreślono istotną rolę systemu informacji o obszarze metropolitalnym zwierającego treści przydatne zarówno mieszkańcom jak i odwiedzającym (Brno – przykład systemu monitoringu https://data.brno.cz/en/). Wśród rekomendacji na kolejną perspektywę finansową po roku 2020 znalazła się konieczność wspierania świadomości obszaru metropolitalnego (93% ankietowanych burmistrzów podkreśliło ten aspekt jako najważniejsze wyzwanie współpracy), oraz wzmacniania tożsamości i kultury współpracy. Po okresie wielkich inwestycji transportowych i infrastrukturalnych partnerzy dostrzegają deficyty współpracy między instytucjami i mieszkańcami obszaru funkcjonalnego, które powinny stanowić istoty aspekt przyszłej polityki metropolitalnej. Jak podkreślono praca nad tworzeniem obszarów funkcjonalnych w Czechach „stanowi nowy rozdział w rozwoju samorządu terytorialnego”. Na kolejną perspektywę Czesi planują przygotowanie wspólnych wizji rozwoju tych obszarów oraz wdrożenie do prawodawstwa formalnych instrumentów umożliwiających współpracę komunalną np. w formie stowarzyszenia. Dla przykładu w Praskim Obszarze Funkcjonalnym znajdują się 492 gminy, w tym w obszarze miasta Praga jest podzielona na 57 gminy funkcjonujące w ramach 22 dzielnic administracyjnych.

Prezentacja z Pomorza Zachodniego wzbudziła duże zainteresowanie z uwagi na różnorodne i kreatywne podejście do obszarów problemowych i wymagających wsparcia. Wiele z przykładów europejskich, w tym z Pragi i Brna dotyczyło praktycznie tylko obszaru mobilności jako wiodącego w delimitacji obszaru funkcjonalnego. W Województwie Zachodniopomorskim każdy w zaprezentowanych przykładów (Koszalińsko-Kołobrzesko-Białogardzki Obszar Funkcjonalny, Centralna Strefa Funkcjonalna, SOM oraz TRMS) uwypuklał charakterystyczne i przemyślanie wskaźniki mające oddawać potencjał terytorialny danego obszaru. Przykłady scharakteryzowano według podejścia: oddolnego (buttom-up), odgórnego (top-down) i mieszanego (mixed approach) w zależności od zaangażowania społeczności lokalnej, struktur regionalnych i krajowych. Została przedstawiona charakterystyka każdego z obszarów, krótka diagnoza potrzeb, zasięg obszaru funkcjonalnego, katalog dobranych wskaźników oraz zakres inwestycji w ramach ZIT jeśli takie zostały ustanowione.  Duże zainteresowanie wzbudziła rzadko spotykana forma zszerszenia gmin jak w przypadku Stowarzyszenia Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego pozwalająca na elastyczne i dobrowolne współdziałanie gmin (zagranicą podmioty funkcjonują w tej formule na podstawie związków celowych jeśli prawo takie przewiduje). Podkreślono istotę budowy wspólnej strategii lub programu rozwoju na przykładzie Wspólnej Wizji 2030 dla polsko-niemieckiego obszaru powiązań i Koncepcji Rozwoju Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina oraz znaczenie projektów i publikacji nakierowanych na obszar interwencji (np. publikacja OECD Partnerstwa miejsko-wiejskie. Strefa Centralna Województwa Zachodniopomorskiego

http://rbgp.pl/wp-content/uploads/2019/03/PUB_2014_OECD_strefa_centralma_part_miejsko_wiejskie.pdf

czy analiza Banku Światowego. Transport na obszarach wiejskich w Województwie Zachodniopomorskim http://documents.worldbank.org/curated/en/456571565957946972/pdf/Poland-Catching-Up-Regions-Three-Rural-Public-Transport-in-Zachodniopomorskie.pdf).

Warsztaty odbyły się 14 listopada br. w Pradze , a organizatorami spotkania byli: Europejska Sieć Obserwacyjna ESPON, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Czeskiej Republiki, Praski Instytut Planowania i Rozwoju oraz Europejska Sieć Wiedzy o Miastach.