W dniach 19-20 października w Berlinie odbyło się posiedzenie Europejskiej Sieci Monitoringu Transgranicznego. Celem utworzenia Europejskiej Sieci Monitoringu Obszarów Transgranicznych jest wsparcie krajowych i regionalnych instytucji w prowadzeniu skutecznej polityki rozwoju, w szczególności w obszarach przygranicznych. W pracach sieci biorą udział partnerzy z Polski, Niemiec, Francji, Luxemburga, Holandii, Austrii, Szwajcarii, Węgier i Czech oraz przedstawiciele Komisji Europejskiej, ESPON i EUROSTAT. Celem jest rozwijanie statystyki transgranicznej, by skuteczniej monitorować zmiany zagospodarowania przestrzennego. Pomorze Zachodnie w sieci reprezentuje Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie (w spotkaniu sieci uczestniczyła Julita Miłosz-Augustowska). Stronę polską, oprócz Województwa Zachodniopomorskiego, reprezentuje Instytut Rozwoju Terytorialnego z Dolnego Śląska, GUS oraz Urząd Statystyczny Oddział w Rzeszowie, którego specjalizacją jest statystyka transgraniczna.

– Zostaliśmy zaproszeni do grupy wspierającej utworzenie Sieci z uwagi na doświadczenia w wypracowaniu dokumentu „Wizja przyszłości 2030 dla polsko-niemieckiego obszaru powiązań” oraz koncepcji Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina. Jako region leżący na granicy z Niemcami i poprzez Bałtyk graniczący ze Skandynawią szczególnie zależy nam na wsparciu naszych umiejętności analitycznych w diagnozowaniu problematyki rozwoju przestrzennego Województwa. Cieszę się, że międzynarodowi eksperci docenili naszą dotychczasową pracę – dodaje Dyrektor RBGPWZ w Szczecinie Leszek Jastrzębski.

Przebieg spotkania w Berlinie obejmował prezentację działań poszczególnych członków w czasie pomiędzy spotkaniami sieci, dyskusję na temat oczekiwań, zaangażowania członków i struktur współpracy oraz określenie zadań i planów pracy na rok 2024. Do grona sieci zaproszono trzech nowych członków:

VSA Urząd Statystyczny Regionu Flandrii (Belgia), www.vlaanderen.be/en/statistics-flanders/about-us), GeoRhena System Geoinformacyjny Górnego Renu (projekt niemiecko-francuski), (www.georhena.eu/) oraz CESCI Central European Service for Cross-Border Initiatives Środkowoeuropejska Służba Inicjatyw Transgranicznych www.budapest.cesci-net.eu).

W pierwszej części spotkania uczestnicy przedstawili prezentacje na temat swojej dotychczasowej działalności, w podziale na trzy główne tematy:

1. Rynek pracy i mobilność:

• Projekt „Transgraniczna regionalna analiza rynku pracy” (ÖIR, Austrian Institute for Spatial Planning, Austria)
• Projekt Nordic Mobility II (dane statystyczne dla Danii z zakresu mobilności pracowników transgranicznych, Danmarks Statistik)
• Aktualna sytuacja statystyczna osób dojeżdżających do pracy transgranicznej w Wielkim Regionie (IBA OIE, Interregional Labour Market Observatory, Francja-Niemcy)
• Francusko-niemiecka grupa robocza ds. statystyki rynku pracy (INSEE/Bundesagentur für Arbeit)

      2. Transgraniczne obszary funkcjonalne:

• Terytorialna burza mózgów (MOT, Transfrontier Operational Mission, Francja)
• Planowanie transgranicznych obszarów funkcjonalnych (CESCI, Central European Service for Cross-Border Initiatives, Węgry)
• Warsztaty ESPON ACTAREA, Analiza dostępności (BBSR, Niemcy)

     3. Systemy monitoringu transgranicznego

• Wnioski z projektu INT-179 (RBGPWZ)
• Ostatnie działania i nowa strona internetowa (GIS-GR, Greater Region, Niemcy-Luksemburg)
• Doświadczenia regionu Dunaju i Bałkanów (CESCI Central European Service for Cross-Border Initiatives, Węgry)

Podsumowując w poszczególnych działaniach partnerów widoczne są zbieżności wysiłków, wiele prowadzonych badań i projektów uzupełnia się wzajemnie. Członkowie sieci byli zapraszani do współpracy i wzajemnego zwracania się o radę w konkretnych kwestiach. Na przykład do prowadzonego przez RBGPWZ projektu dot. monitoringu transgranicznego zaprosiliśmy kolegów z Luksemburga, którzy prowadzą system obserwacji i publikacji map o zjawiskach transgranicznych dla tego obszaru (tu zapis rozmowy: https://youtu.be/QhgCUJXwVYQ).

W trakcie prezentacji i dyskusji pojawiały się powtarzające się przeszkody:

• Mamy do czynienia ze złożonymi, fragmentarycznymi i niezharmonizowanymi danymi
• Nie ma uniwersalnej definicji ani ram dla danych i wskaźników transgranicznych
• Wysiłki i postępy często opierają się na projektach, brakuje ciągłości prac
• Nieostateczna jest komunikacja pomiędzy użytkownikami danych i ich dostawcami
• Brak zasobów kadrowych w urzędach statystycznych
• Brak dedykowanych funduszy
• Brak ram legislacyjnych i administracyjnych
• Ograniczenia wynikające z ochrony danych

Panował silny konsensus co do następujących potrzeb sieci:

• Zainteresowanie statystykami transgranicznymi w UE jest duże!
• Należy opracować wskaźniki porównawcze!
• Chcemy identyfikować i dzielić się (dobrymi) praktykami, ustalać koncepcje i standardy
• Konieczne są pewne formalne umowy dotyczące wymiany danych (w ramach wielopoziomowego zarządzania)
• Potrzeba lepszej koordynacji, powiązań i promocji tematyki na szczeblu UE w celu wdrożenia wyników

Ankieta przeprowadzona przed spotkaniem oraz dyskusje podczas pierwszego dnia zwróciły uwagę na aktualność trzech głównych celów sieci:

• Podnoszenie świadomości na temat potrzeb statystyki transgranicznej
• Zwiększanie współpracy i komunikacji na poziomie europejskim i lokalnym
• Opracowanie wspólnej metodologii: wskaźników i standardów wymiany danych, wspólnych koncepcji ich pozyskania

Ponieważ sieć tworzą z jednej strony twórcy statystyk, z drugiej użytkownicy i praktycy, uczestnicy spotkania zgodzili się na podział na dwie grupy robocze w celu ułatwienia wymiany pomiędzy uczestnikami. Następnie każda grupa opracowała własny program działań, potrzeb oraz zdefiniowała, jak często i w jakiej formie będzie się spotykać i składać raporty z postępów prac, np. podczas corocznego posiedzenia sieci.

Grupa 1 – Producenci statystyk (koordynowana przez Holenderski Urząd Statystyczny CBS)

Uczestnicy będą kontynuować prace dotyczące opracowania mapy osób dojeżdżających do pracy transgranicznych rozpoczęte przez sieć w 2020 r. Będą gromadzić statystyki dotyczące przyjazdów i wyjazdów osób dojeżdżających do pracy transgranicznej, źródła administracyjne na poziomie LAU lub NUTS 3. Wykonalność została już sprawdzona w badaniu przeprowadzonym w 2018 r. Celem jest uzyskanie do 2025 r. kompletnego zbioru danych zawierającego m.in. metadane dotyczące przepływów transgranicznych przynajmniej pomiędzy sąsiadującymi krajami będącymi członkami sieci. Takie podejście nie wymaga konieczności harmonizacji danych

Grupa 2 – Użytkownicy statystyk na potrzeby monitoringu zmian zagospodarowania przestrzennego (koordynowana przez BBSR, Niemiecki Federalny Urząd ds. Budownictwa i Rozwoju Miast)

Grupa ta skoncentruje się na podnoszeniu świadomości na temat potrzeb statystyki transgranicznej. Pozyskane informacje zostaną przedstawione na dedykowanej stronie internetowej, zostanie opracowane wspólne wyjaśnienie uwarunkowań wraz z niespecjalistycznym opisem do map wypracowanych przez sieć (grupa statystyków). Inne zadania grupy to komunikacja potrzeb decydentów, mapowanie luk w danych przestrzennych, sieciowanie projektów realizowanych przez członków sieci, popularyzacja wyników i ich promocja na poziomie europejskim np. w ramach wydarzeń i konferencji Europejskiego Tygodnia Regionów i Miasta czy Tygodnia ESPON.

Więcej informacji o działaniach sieci:

https://www.bbsr.bund.de/BBSR/EN/research/specialist-articles/spatial-development/eu-council-presidency/network-crossborderdata/main.html

https://www.espon.eu/sites/default/files/attachments/Cross-border%20monitoring%20and%20observation%20%20in%20Europe%20-%20ESPON%20Policy%20Brief.pdf