Politykę przestrzenną województwa stanowi zespół działań podejmowanych w sposób ciągły przez upoważnione organy publiczne, zmierzających do stworzenia pożądanego porządku zagospodarowania przestrzennego w sposób zgodny z ustalonymi celami i priorytetami społecznymi w danym okresie, przyjmując w tym procesie uporządkowany rozwój przestrzenny i ład zagospodarowania za podstawę tych działań.

Nowe ujęcie problematyki zagospodarowania przestrzennego wskazane w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, polegające na zerwaniu z dychotomią planowania przestrzennego z planowaniem społeczno-gospodarczym na poziomie krajowym, wojewódzkim i lokalnym, wprowadza współzależność celów polityki przestrzennej i regionalnej opartą o zasadę zintegrowanego podejścia terytorialnego.

Określenie polityki przestrzennej województwa przyjmującej ład przestrzenny za jej podstawę, wymaga więc wskazania (w ramach poszczególnych celów strategicznych):

• celów, działań i zasad zagospodarowania przestrzennego województwa,
• obszarów funkcjonalnych, czyli konkretnych przestrzeni województwa, wobec których prowadzone będą zróżnicowane działania,
• lokalizacji zadań inwestycyjnych, które realizują politykę województwa,
• narzędzi realizacji zapisanych działań lub zasad.

Prowadzenie polityki regionalnej w oparciu o zasadę zintegrowanego podejścia terytorialnego zakłada ukierunkowanie na wykorzystanie endogenicznego potencjału oraz umożliwia realizację interwencji dostosowanych do lokalnych uwarunkowań.

Ogólny zarys polityki wobec struktury przestrzennej województwa

Przestrzeń województwa jest zróżnicowana pod względem społecznym, gospodarczym i przyrodniczym. Z tego powodu cele i działania polityki przestrzennej województwa muszą być również zróżnicowane – odpowiednie do zastanych uwarunkowań, istniejących potencjałów i barier rozwojowych, zidentyfikowanych na poszczególnych terytoriach. Terytorializacja realizowana jest przez wyznaczenie obszarów, w tym obszarów funkcjonalnych, których ze względu na uwarunkowania lub potencjały konieczne jest zastosowanie zróżnicowanych celów i narzędzi, a także poprzez przypisanie konkretnym kierunkom polityki przestrzennej, geograficznych preferencji ich realizacji. Określa się więc wytyczne kształtowania polityki wobec konkretnych przestrzeni województwa. Pozwoli to na lepsze dostosowanie interwencji do potrzeb i predyspozycji konkretnych obszarów województwa i racjonalne wykorzystanie środków publicznych dostosowane do lokalnych potrzeb i potencjałów.

W przestrzeni województwa zidentyfikowane są trzy silne obszary wzrostu. Dwa z nich związane z największymi miastami: Szczecinem (Szczeciński obszar funkcjonalny / metropolitalny – SOM) i Koszalinem (Koszalińsko-Kołobrzesko-Białogardzki obszar funkcjonalny – KKBOF). Posiadają one potencjał rozwojowy związany z kapitałem ludzkim, istniejącą infrastrukturą techniczną i transportową, instytucjami otoczenia biznesu, wielkością rynku zbytu oraz korzyściami aglomeracji. Trzeci to Obszar nadmorski związany z intensywną turystyką nadmorską i gospodarką morską.

Obszary te zlokalizowane są przy zachodniej i północnej granicy województwa, a ich siła oddziaływania jest ograniczona, w związku z czym wschodnia, południowa i środkowa część Pomorza Zachodniego pozbawiona jest silnych impulsów wzrostu. Z tego powodu na zdecydowanej (ponad 70%) części województwa znajdują się obszary o niskim poziomie rozwoju z pogłębiającymi się procesami marginalizacji.

Obszar ten charakteryzuje się niskim rozwojem gospodarczym, pogarszającymi się perspektywami rozwojowymi, słabym dostępem do usług oraz postępującą depopulacją. W związku z tym stanowi obszar funkcjonalny wymagający rozwoju nowych funkcji przy użyciu instrumentów właściwych polityce regionalnej. Istotnym narzędziem ukierunkowanym na przeciwdziałanie negatywnym procesom na tym terenie jest obszar strategicznej interwencji (OSI) pod nazwą Specjalna Stefa Włączenia. Istniejące uwarunkowania, związane z rozmieszczeniem sieci osadniczej, skutkują dość specyficzną sytuacją, w której centrum województwa stało się obszarem peryferyjnym.

Specjalna Strefa Włączenia Pomorza Zachodniego nie stanowi jednorodnego obszaru pod względem potencjałów i przestrzennych uwarunkowań rozwojowych. Zasadne jest zatem wsparcie istniejących w tej strefie potencjałów, którymi bezsprzecznie są ośrodki posiadające istotny kapitał ludnościowy i gospodarczy, dzięki czemu możliwe jest wykreowanie na ich bazie subregionalnych motorów równoważących rozwój na tym obszarze.

Ośrodkami takimi są miasta subregionalne Szczecinek i Wałcz, a z uwagi na brak większych miast w centralnej części województwa, układ sześciu komplementarnych miast tzw. Centralnej Strefy Funkcjonalnej. W południowo-zachodniej części województwa tworzy się zespół miast Barlinek-Myślibórz-Dębno, pozostający pod oddziaływaniem lubuskiego ośrodka wojewódzkiego – Gorzowa Wielkopolskiego. Te miasta i zespoły miast wskazano jako miejskie obszary funkcjonalne o znaczeniu regionalnym.

Ład przestrzenny jako cel nadrzędny polityki przestrzennej

Kształtowanie i podtrzymywanie ładu przestrzennego stanowią podstawę zagospodarowania przestrzennego w związku z czym są również uznawane za nadrzędny cel Planu zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego. Ład przestrzenny to takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość i uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe i kompozycyjno-estetyczne. Ład przestrzenny obejmuje:

• logikę przestrzenną, wyrażającą się w racjonalnym rozmieszczeniu elementów struktury zagospodarowania przestrzennego,
• optymalizację przepływu towarów i przemieszczeń osób,
• przestrzenną czytelność struktury,
• zachowanie walorów środowiska przestrzeni i środowiska kulturowego,
• dostosowanie struktur zagospodarowania do przyjętych społecznie wzorców zachowań,
• eliminację przestrzeni kryminogennych,
• optymalne relacje pomiędzy centrum a obszarami peryferyjnymi,
• pozytywny wyraz estetyczno-krajobrazowy.

Ład przestrzenny jest więc pożądanym stanem zagospodarowania przestrzennego oraz sposobem jego funkcjonowania, który spełnia kryteria racjonalności społecznej, ekonomicznej, funkcjonalnej, technicznej, ekologicznej, kulturowo-estetycznej. Celem kształtowania ładu przestrzennego jest optymalizacja jakości życia i efektywności ekonomicznej struktur przestrzennych, zmniejszanie dysfunkcji, ograniczanie konfliktów przestrzennych i przeciwdziałanie degradacji środowiska przyrodniczego. Ład przestrzenny przejawia się i powinien być realizowany w różnych skalach przestrzennych: ponadnarodowej, krajowej, regionalnej, lokalnej oraz szczegółowej. W związku z powyższym wszystkie cele, kierunki i działania zapisane w niniejszym planie przyczyniają się do budowania ładu przestrzennego województwa, a odpowiedzialność za ich realizację spoczywa na wszystkich poziomach zarządzania.

Główne instrumenty prowadzenia polityki regionalnej

Wśród głównych instrumentów prowadzenia polityki regionalnej przypisanych do szczebla regionalnego, należy wskazać strategię rozwoju województwa oraz plan zagospodarowania przestrzennego województwa. Instrumentem polityki regionalnej wspierającym realizację celów i kierunków określonych w powyższych dokumentach jest regionalny program operacyjny zapewniający wsparcie finansowe m.in. dla działań na rzecz terytorializacji polityki rozwoju poprzez instrumenty Strategicznej Interwencji, Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych czy Kontraktów Samorządowych.