Modelowy Region Energii Odnawialnych Wysp Uznam i Wolin (INT190)

Program (źródło finansowania)
Interreg V A Meklemburgia – Pomorze Przednie/ Brandenburgia/ Polska

Lider Projektu:
Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej
Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Tematyka projektu:
Zagadnienia energetyczne i planistyczne w ujęciu transgranicznym z uwzględnieniem działań świadomościowych na obszarze wysp Uznam i Wolin

Czas trwania projektu
październik 2020 – czerwiec 2022

Kontakt
Justyna Strzyżewska
jst@rbgp.pl

Województwo zachodniopomorskie w ramach Programu Współpracy Interreg VA Meklemburgia-Pomorze Przednie / Brandenburgia / Polska realizowało w latach 2020-2022 projekt „Modelowy region energii odnawialnych wysp Uznam i Wolin – MoRE” – INT 190, dofinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Partnerami projektu były: Województwo Zachodniopomorskie – Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej WZ w Szczecinie jako lider projektu, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Gmina Miasto Świnoujście i Gmina Międzyzdroje oraz Ministerstwo Gospodarki, Infrastruktury, Turystyki i Pracy Meklemburgii – Pomorza Przedniego.

Zgodnie z założeniami ujętymi w aplikacji i umowie o przyznaniu środków dofinansowania z EFRR projekt MoRE dotyczył zagadnień energetycznych i planistycznych w ujęciu transgranicznym, ze szczególnym uwzględnieniem działań świadomościowych wymagających współpracy samorządów, mieszkańców, szkół i środowisk naukowych, przedstawicieli branży turystycznej, usług i gospodarki komunalnej, mobilności oraz właścicieli i operatorów infrastruktury energetycznej. Projekt miał na celu zintensyfikowanie przemian w obszarze energetyki i ekologii wysp Uznam i Wolin, a jego głównym beneficjentem były samorządy, przedsiębiorcy, mieszkańcy wysp oraz ich goście. Ponadto celem była także analiza potencjału, ograniczeń i możliwości a także sformułowanie założeń dla nakreślenia wizji i budowy strategii regionu w kontekście optymalizacji efektywności energetycznej oraz dążenia do niezależności energetycznej i neutralności klimatycznej.

Warto w tym miejscu podkreślić, że projekt ten powstał w okresie, gdy znana już była strategia europejskiej transformacji energetycznej zmierzającej do stopniowego odchodzenia od stosowania paliw kopalnych, w tym gazu, w perspektywie roku 2050. W trakcie trwania projektu wybuchła wojna w Ukrainie. To znacząco zdynamizowało działania w zakresie transformacji energetycznej, której zaniechania dostrzegają i odczuwają już niemal wszyscy, a myślenie i dyskutowanie o tym „czy?” zdecydowanie zamieniło się w poszukiwanie odpowiedzi na pytanie „jak?”.

W ramach projektu MoRE powstały produkty takie jak analizy, ekspertyzy, badania, koncepcje, ale też zebrane zostały przede wszystkim doświadczenie i wiedza oparte na funkcjonujących przykładach dobrych praktyk, z którymi można było zapoznać się podczas wyjazdów studyjnych w Polsce i w Niemczech oraz warsztatów tematycznych z udziałem specjalistów z Polski i Niemiec. Były one dedykowane głównie samorządowcom, gdyż to oni będą współtworzyli warunki dla rozwoju zdecentralizowanej energetyki, a te będą bezpośrednio przekładały się na koszty życia mieszkańców oraz koszty funkcjonowania lokalnych podmiotów gospodarczych. O tym, że można i jakie to przynosi korzyści samorządowcy mogli się przekonać naocznie podczas wyjazdów studyjnych, gdzie zapoznali się m.in. z funkcjonowaniem spółdzielni energetycznych w Niemczech oraz klastrów energetycznych w Polsce.

Jako istotne rezultaty projektu warto wskazać:

• rozpropagowanie wśród samorządowców wiedzy o kierunkach transformacji energetycznej;
• uświadomienie potrzeby starannego przemyślenia ścieżki transformacji, w szczególności dla systemów wytwarzających i dostarczających ciepło sieciowe;
• uświadomienie konieczności odchodzenia od paliw kopalnych (w tym gazu) i konsekwencji z tym związanych;
• uświadomienie, że już dzisiaj koszty ogrzewania w oparciu o pompy ciepła w połączeniu z fotowoltaiką są niższe niż ogrzewania paliwami kopalnymi czy drewnem, a wciąż wysokie koszty inwestycyjne, tak jak w przypadku fotowoltaiki będą spadać;
• otwarcie na wykorzystanie nowych technologii i potencjału naszego nadwodnego regionu dla produkcji wodoru – dostęp do wody jest tu kluczowy i stawia nas na uprzywilejowanej pozycji w tym kontekście w kraju;
• otwarcie na wdrażanie rozwiązań opartych na budowie partnerstw, wspólnot, spółdzielni i klastrów energetycznych;
• uświadomienie roli i odpowiedzialności władz samorządowych w tworzeniu mieszkańcom, przedsiębiorcom i samorządom bezpiecznych i stabilnych pod względem kosztów lokalnych rozwiązań energetycznych.

W ramach projektu powstało też wiele ekspertyz i opracowań, z których uczestniczące w projekcie gminy będą korzystały w najbliższym czasie lub w niedalekiej perspektywie. Opracowano dla samorządów koncepcje projektowe, takie jak:

• Masterplan oświetlenia dla Świnoujścia – definiujący na nowo efektywny energetycznie i jednocześnie efektowny sposób oświetlenia najważniejszych przestrzeni miasta,
• Kompleks parkingów buforowych wraz systemem pozyskiwania energii słonecznej w Międzyzdrojach – ograniczający istotnie ruch pojazdów i emisji zanieczyszczeń w strefie nadmorskiej miasta i promujący możliwości wykorzystania energii odnawialnej,
• Koncepcja wdrażania kompleksowych rozwiązań w zakresie e-mobilności na wyspach – budowa sieci ładowarek dla pojazdów i środków transportu indywidualnego,
• Koncepcja zwiększania samowystarczalności energetycznej gmin w oparciu o odnawialne źródła energii – modelowe podejście na obszarze wysp Uznam i Wolin.

Powyższe działania niemal natychmiast przełożą się na konkretne efekty – poprawę jakości powietrza i podniesienie standardu przestrzeni miast, miejscowości i całych wysp, oraz na efektywność energetyczną wprowadzanych rozwiązań. Będą też realizowały mniej fizyczne, a równie istotne założenia projektu, jak edukacja i podnoszenie świadomości, zarówno wśród mieszkańców jak i turystów, poprawa wizerunku i budowa marki regionu opartej na zrównoważonym, efektywnym energetycznie rozwoju.

W ramach projektu wykonano również Portret energetyczny wysp Uznam i Wolin wraz z Kartą charakterystyki energetycznej wysp będącymi efektem przeprowadzonych badań terenowych w zakresie jakości powietrza, jakości działań termoizolacyjnych oraz możliwości energetycznego wykorzystania wód morskich. Badania jakości powietrza, przeprowadzone w czterech porach roku, każdorazowo w ciągu dnia i nocą wskazały przestrzennie gdzie i jakie występują możliwości poprawy jakości powietrza, które są wartością kluczową tak dla osób przybywających na wypoczynek na wyspach, jak i dla mieszkańców. Rezultaty badań termowizyjnych tkanki budowlanej, w tym poddanej już termomodernizacji (ok. 2 800 termogramów w 15 miejscowościach wysp) potwierdziły, że na poziomie poszczególnych budynków wciąż jest dużo do zrobienia i poprawy, a jest to jeden z ważniejszych elementów transformacji energetycznej i redukcji rosnących kosztów, zarówno ogrzewania jak i chłodzenia budynków. Poprawa parametrów izolacyjnych budynków to również ważny krok w kierunku zmniejszenia zapotrzebowania energetycznego i poprawy jakości powietrza. Z kolei badanie jakości wód wskazało na możliwości ich wykorzystania jako dolnego źródła dla pomp ciepła.

W ramach projektu wykonano ponadto analizę polskich i niemieckich dokumentów strategicznych i planistycznych pod względem ujęcia w nich zagadnień energetycznych wraz z wypracowaniem propozycji/rekomendacji sposobu ujmowania tych zagadnień w planowaniu rozwoju oraz ekspertyzę dotyczącą uwarunkowań i możliwości rozwoju e-mobilności na obszarze wysp Uznam i Wolin.

Przygotowano także ekspertyzę „Koncepcja zwiększania samowystarczalności energetycznej gmin w oparciu o odnawialne źródła energii – modelowe podejście na obszarze wysp Uznam i Wolin” wskazującą, jak samorządy mogą przeprowadzić transformację energetyczną na swoim terenie.

Jako podsumowanie działań w zakresie podnoszenia świadomości społecznej przygotowano opracowanie: „Koncepcja pakietu działań i aktywności na rzecz wdrażania optymalnego koszyka energetycznego wysp Uznam i Wolin oraz podnoszenia świadomości energetycznej przedsiębiorców, mieszkańców i turystów”.

Poza wskazanymi wyżej produktami projekt stanowił poligon doświadczalny w zakresie pozyskiwania i systematyzowania danych z obszaru energetyki (w tym OZE) oraz ich przestrzennej wizualizacji jako podstawy podejmowania decyzji strategicznych.

Od 2018 r. w ramach tzw. Karty charakterystyki energetycznej WZ RBGPWZ prowadzi monitoring rozwoju i stopnia wykorzystania OZE w regionie, głównie w obszarze elektroenergetyki. W wyniku współpracy z operatorami ENEA, Energa oraz URE w zakresie pozyskania i publikacji informacji nt. ilości zainstalowanej mocy wykorzystującej OZE, w tym w mikroinstalacjach, ilustrujemy rozwój wykorzystania OZE na Pomorzu Zachodnim. Segment poświęcony ciepłownictwu jest prezentowany w karcie na podstawie danych GUS i URE i obejmuje wyłącznie przedsiębiorstwa koncesjonowane (o mocy pow. 5 MW – to tylko część z wszystkich urządzeń ciepłowniczych.

RBGPWZ opracowało w 2020 r. Raport o stanie ciepłownictwa w województwie zachodniopomorskim Etap I wdrożenia systemu monitorowania – sytuacja wyjściowa i rekomendacje. Projekt MoRE służy dalszemu uszczegółowieniu wiedzy w tym zakresie na poziomie gmin i regionu. W jego ramach, w oparciu o dane z powstającej Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków – CEEB, przeanalizowano m.in. zasób dostępnych danych dot. ciepłownictwa na poziomie gminnym, ewentualne braki w tym zakresie, a także opracowano wariantowe sposoby prezentacji graficznej w przestrzeni gmin i wysp informacji o źródłach ciepła.

Doświadczenia z projektu pozwalają na implementację wypracowanych mechanizmów w skali całego województwa i wykorzystanie tych gotowych rozwiązań do analiz regionalnych i stworzenia odrębnej Karty energetycznej dedykowanej dla ciepłownictwa w województwie zachodniopomorskim. Wypracowana metodyka i generowane przy jej wykorzystaniu informacje mogą wspierać kształtowanie polityki transformacji energetycznej na obszarze województwa (ciepłownictwo, OZE).

Wstępnie wypracowano także możliwość poszerzenia informacji w zakresie rozwoju elektroenergetyki odnawialnej w województwie o dane dotyczące udziału produkcji energii odnawialnej w zużyciu energii elektrycznej ogółem na poziomie gmin. Dane te byłyby prezentowane na zmodyfikowanej Karcie charakterystyki energetycznej WZ.

Opracowana w ramach projektu MoRE „Koncepcja zwiększania samowystarczalności energetycznej gmin w oparciu o odnawialne źródła energii – modelowe podejście na obszarze wysp Uznam i Wolin”, podobnie jak inne analizy, np. w zakresie uwarunkowań dla rozwoju e-mobilności, mogą z powodzeniem być implementowane do innych gmin i obszarów funkcjonalnych, stanowiąc jednocześnie zasób wiedzy do wykorzystania w formułowaniu nowych strategii w zakresie dot. transformacji energetycznej.

Na bazie wiedzy zdobytej podczas realizacji projektu MoRE można sformułować konkluzje i wnioski dla województwa

1. Jako region, w szczególności jego północna część, mamy bardzo wysoki potencjał dla rozwijania technologii opartych na wodorze – decydują o tym w szczególności zasoby wody (Zalew Szczeciński, Bałtyk, Odra w kontekście wody jako surowca do wytwarzania wodoru i możliwości jego transportu) oraz potencjał gospodarki morskiej i możliwości dalszego rozwoju i podnoszenia efektywności energetyki wiatrowej i fotowoltaiki (nadwyżki z produkcji energii elektrycznej będą wykorzystywane do produkcji wodoru wykorzystywanego do produkcji energii elektrycznej w okresie braku generacji wiatrowej i słonecznej). Dziś, mimo największej mocy w kraju (ponad 2 GW), nie jest ona angażowana w rozwój bardziej zaawansowanych technologii magazynowania energii, w tym w oparciu o wodór. Do tego mamy nadprodukcję energii w energetyce wiatrowej – alternatywą do niedawna była rozbudowa sieci przesyłowych, obecnie – produkcja wodoru i magazynowanie energii.

Produkcja wodoru to jeden z ważniejszych kierunków w gospodarce wybrzeża – rekomenduje się wspieranie badań i rozwoju technologii wodorowych.

Z uwagi na aspiracje i uwarunkowania regionu zagadnienia energii odnawialnej oraz wodoru jako nośnika energii przyszłości powinny mieć swoje miejsce w dedykowanej tej tematyce stałej wystawie w Morskim Centrum Nauki.

2. Wobec ograniczeń jakie narastają w związku z dominacją scentralizowanego systemu energetycznego rekomenduje się wspieranie rozwiązań rozproszonych, lokalną produkcję – spółdzielnie, klastry.
3. Rekomenduje się wspieranie inwestycji we własne, lokalne rozwiązania – sieci, stacje.
4. Rekomenduje się wspieranie inwestycji w ramach spółek własnych JST i generalnie samorządów, które powinny odgrywać znaczącą rolę w procesie transformacji energetycznej i bezpośrednio lub pośrednio być właścicielem sieci dystrybucyjnych na swoim obszarze – przyszłość energetyki to lokalne, samobilansujące się obszary (w tym np. obszary funkcjonalne).
5. Wsparcie z poziomu regionalnego nie powinno obejmować technologii opartych na paliwach kopalnych, w tym gazie lub wspierać je tylko w przypadku braku rozwiązań alternatywnych. Zdecydowanie w pierwszej kolejności należy wspierać rozwiązania docelowe bazujące na źródłach bezemisyjnych, obecnie przede wszystkim na pompach ciepła.
6. Rekomenduje się wskazanie odcinków tras rowerowych dedykowanych e-mobilności i ich wyposażenie w niezbędną infrastrukturę wykorzystującą OZE, jako oferty dedykowanej do konkretnej grupy użytkowników.
7. Dotychczasowe działania województwa w zakresie podnoszenia świadomości i edukacji w obszarze OZE (projekty, konferencje, konkursy dla młodzieży szkolnej), jak i zrealizowane w ramach projektu MoRE działania (pikniki OZE, wyjazdy studyjne z udziałem osób decyzyjnych) potwierdzają słuszność takich działań – rekomenduje się ich kontynuację jako trwały element polityki regionu.
8. Rekomenduje się kontynuowanie i rozwój zakresu monitoringu energetycznego województwa w zakresie:

• energii elektrycznej – Karta charakterystyki energetycznej WZ – pozyskanie danych o produkcji energii z OZE i zużyciu energii elektrycznej na poziomie gmin – rozszerzenie monitoringu pozwoli na ocenę faktycznego stanu transformacji energetycznej w regionie;
• ciepłownictwa – zobrazowanie danych z CEEB (pozyskiwanych za pośrednictwem Wydziału Ochrony Środowiska), URE (podmioty koncesjonowane) oraz Wydziału Ochrony Środowiska UM WZ (kotłownie o mocy powyżej 1 MW) na poziomie gmin.

 

Pakiety działań w projekcie:

Pakiet 1: Portret energetyczny wysp Uznam i Wolin (Lider: Zachodniopomorski Uniwersytet Techniczny w Szczecinie)

W tym pakiecie pojęte zostały działania analityczne oraz badawcze związane z podnoszeniem efektywności energetycznej oraz racjonalizacją zużycia energii na badanym obszarze wysp Uznam i Wolin. Wynikiem pakietu jest synteza prowadzonych działań, która odpowiada na uprzednio zdiagnozowane potrzeby energetyczne przedmiotowego regionu. Zaproponowane podejście integruje zagadnienia planistyczne i energetyczne w skali ponadlokalnej.

Pakiet 2: Optymalizacja koszyka energetycznego wysp Uznam-Wolin poprzez działania pilotażowe oraz podnoszące świadomość energetyczną (lider: Województwo Zachodniopomorskie – RBGPWZ w Szczecinie)

W celu wypracowania optymalnego koszyka energetycznego dla przedmiotowego obszaru zdecydowano się wdrożyć szereg działań umożliwiających decydentom, przedsiębiorcom i mieszkańcom zwiększenie wiedzy i akceptacji dla przemian energetycznych, w tym dla efektywnego i racjonalnego zużycia energii z uwzględnieniem OZE. W ramach niniejszego pakietu powołano transgraniczną grup ds. energii, zorganizowano spotkania popularyzatorskie z udziałem przedsiębiorców, mieszkańców, studentów oraz uczniów (piknik i minipikniki OZE). Przeprowadzono również projekt pilotażowy powiązany z poprawą efektywności energetycznej dotyczący oświetlenia przestrzeni publicznych w Świnoujściu.

Pakiet 3: Ujęcie zagadnień energetycznych w polskich i niemieckich dokumentach strategicznych i planistycznych (lider: Ministerstwo Energii, Infrastruktury i Digitalizacji Meklemburgii-Pomorza Przedniego)

Przeprowadzono analizę lokalnych uwarunkowań i kierunków rozwoju energetyki w obowiązujących dokumentach strategicznych i planistycznych oraz wypracowano rekomendacje w zakresie ujęcia zagadnień OZE w polityce samorządowej. Partnerzy projektu podjęli również dyskusję na temat wspólnej wizji rozwoju modelowego regionu wysp Uznam i Wolin.

Partnerzy projektu: RBGPWZ w Szczecinie – partner wiodący, Zachodniopomorski Uniwersytet Techniczny w Szczecinie (ZUT), Gmina Miasto Świnoujście, Gmina Międzyzdroje oraz Ministerstwo Energii, Infrastruktury i Digitalizacji Meklemburgii-Pomorza Przedniego (Schwerin, Niemcy).

Partnerzy stowarzyszeni: Uniwersytet Szczeciński, Państwowa Agencja ds. Energii i Ochrony Klimatu
Meklemburgii Pomorza Przedniego (LEKA MV), gmina Wolin, Biuro Planowania Przestrzennego i Planowania Krajowego Pomorza Przedniego (AfRL), Powiat Vorpommern-Greifswald.

Kontakt:
Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej
Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Justyna Strzyżewska
T: +48 91 432 49 67
E: jst@rbgp.pl

Modelowy region energii odnawialnych wysp Uznam i Wolin – ulotka informacyjna

Ulotka informacyjna

Karta charakterystyki energetycznej wysp Uznam i Wolin

Karta wykonana w ramach projektu INT 190 „Modelowy region energii odnawialnych wysp Wolin i Uznam”.

Stacje ładowania

Wymagania dotyczące ładowania pojazdów – raport (obszar elektromobilność). Możliwości lokalizowania systemów ładownia pojazdów elektrycznych, w ujęciu kompleksowym na wskazanym obszarze wysp Uznam i Wolin.

Analiza dokumentów strategicznych i planistycznych

pod względem ujęcia w nich zagadnień energetycznych wraz z wypracowaniem rekomendacji sposobu ujmowania tych zagadnień w planowaniu rozwoju – część polska.

Koncepcja pakietu działań i aktywności

na rzecz wdrażania optymalnego koszyka energetycznego wysp Wolin i Uznam oraz podnoszenia świadomości energetycznej przedsiębiorców, mieszkańców i turystów – raport.

Wyspy Uznam i Wolin – lokalne uwarunkowania globalnej transformacji

Opracowanie pod redakcją Karoliny Kurtz-Oreckiej, Wojciecha Tuchowskiego, Jacka Przepiórskiego.

Raport – portret energetyczny wysp Uznam i Wolin

Raport

Identyfikacja potencjału zmiany koszyka energetycznego, ograniczeń i potrzeb na terenie wysp Uznam i Wolin. Badania terenowe jakości powietrza. (BT2). Raport końcowy.

Raport

Identyfikacja potencjału zmiany koszyka energetycznego, ograniczeń i potrzeb na terenie wysp Uznam i Wolin. Badania terenowe wód powierzchniowych (BT3). Potencjał wykorzystania wód powierzchniowych na potrzeby ogrzewnictwa i chłodnictwa.

Raport 

Identyfikacja aktualnych potrzeb energetycznych wysp Uznam i Wolin. Badania terenowe (BT1). Termografia wybranych miejscowości na przedmiotowym terenie. Badania termowizyjne jakości termicznej budynków.

Raport z wizyt studyjnych

wykonany w ramach projektu MoRE INT190 Modelowy Region Energii Odnawialnych Wysp Uznam i Wolin.